Uşaq ailədə həm fiziki, həmdə sosial tərəfdən inkişaf edir.

Ailə, uşağın təliminə, inkişafına cəlb olunan ilk müdafiə mühitdir. Ailə üzvləri xüsusi qayğıya ehtiyac olan uşağın həyatında əvəz olunmaz simalardır. Uşaqların həyatında əsas rol oynayan valideynlərin öz övladlarını hər kəsdən daha yaxşı tanıması şübhə doğurmur.

  Müəllim və valideynlərin birgə əməkdaşlıq fəaliyyəti zamanı onların bilik və ehtiyyatları birləşərək, uşaqlara müsbət və əhəmiyyətli dərəcədə xidmət göstərir. Valideynlər daha çox etibar etdikləri müəllimlərin təcrübələrindən yararlanmaq üçün onlara meyl edirlər.Müəllimlər də zamanla qazandıqları təcrübələri valideyinlərlə bölüşməkdən böyük məmnuniyyət duyurlar.  Müəllim qarşısında duran vəzifə valideynlərin öz qüvvə və imkanlarına, inamlarına yardım etməkdən ibarətdir.

  Ailələrin bir-birindən fərqləndiklərinə baxmayaraq, onların hamısı xüsusi qayğıya ehtiyacı olan, uşaqların xoşbəxt gələcəklərini arzulayan valideyinlərdir.  Onlar istəyirlər ki, övladları özlərini:

• uşaq birliyinin üzvü kimi hiss etsinlər və onların dostları olsun;
• tipik uşaqlar ilə eyni imkanlara malik olsunlar;
• tipik uşaqların təhsil aldıqları məktəbə getsinlər;
• təhlükəsiz mühitdə yaşasınlar;
• həyatlarından zövq alsınlar;
• müstəqil olsunlar;
• cəmiyyətin fəal üzvü olsunlar;

   Valideynlərə münasibətləri möhkəmləndirmək və səmərəli əməkdaşlıq yaratmaq üçün müəllimlər və onların köməkçiləri, ailələrlə işləmə vərdişlərinə malik olmalı və onlarla mütəmadi səmərəli iş aparmalıdırlar. Bu münasibətlərin formalaşmasında valideynlərə aşağdaki yardımlar göstərilir.

1. Sosial və emosianal yardım;
2. İnformasiya mübadiləsi;
3. Həvəsləndirmə;
4. Uşaq və valideyn arasında qarşılıqlı münasibətlərin yaxşılaşdırılması;

Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların inkişafı və təlim prosesində, ailələrlə səmərəli əməkdaşlığın qurulması üçün müəllimlər aşağıdaki xüsusi strategiyaları nəzərə almalıdırlar.

• İnformasiya mübadiləsi zamanı valideynlər öz uşaqları haqqında tam məlumat verir və eyni zamanda valideynlər bir-biri ilə tanış olurlar. Bu zaman sosial və emosional sahələr üzrə valideynlərə kömək edən pedaqoq və mütəxəssislərlə tanış olurlar.
• Sosial emosional yardım zamanı mütəxəssislər valideynlərə ,uşaqlar və uşaqların davranışı haqqında məlumat verməklə onları ruhlandırmalıdır.
• Uşaqların təlimində valideynlərin iştiraka həvəsləndirilməsi, xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlarla ünsiyyət və onların bir-biri ilə münasibət və davranış vərdişlərinin inkişaf etdirilməsi ilə nəticələnir.

Uşaq və valideynlər arasında qarşılıqlı münasibətlərin yaxşılaşdırlıması çərçivəsində aşağıdaki prioritet istiqamətlərə xüsusi fikir verilməlidir:

• Uşağın tərbiyəsində valideynin qayğısı,vərdişlərinin inkişafı və ailələrlə səmərəli əməkdaşlığın yaradılması;
• Uşağın sosial və emosional inkişafının təmin edilməsi;
• Dil və nitq vərdişinin inkişafı;
• Evdə valideynlərin uşaqla məşğul olmaları üçün mənbələrdən və müvafiq materiallardan istifadəyə kömək göstərilməli;
• İnklüziv təhsilin inkişafı üçün, xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar üçün ailələri ilə işləyən müəllimlərə və digər peşəkarlara, müntəzəm tövsiyələrin verilməsi.

         Ailələri dəstəkləmək məqsədi ilə uşağa qayğı qöstərmə proqramları yaradılarkən müxtəlif səbəblər üzündən erkən müdaxilə proqramlarına başlanılıb. Ailəyə dəstək məsələsi həmişə müdafiə edilib, lakin erkən müdaxilə problemi, qüsurlu və yaxud əlilliyə məruz qala biləcək uşaqlara yardım göstərmək kimi fundamental funksiya ilə əlaqədərdir. Ailəyə göstərilən xidmətlərin əksəriyyəti iki əsas koteqoriyaya bölünür: güclü təhsil və ailənin dəstəklənməsi.

         Təhsilin gücləndirilməsinə yönəlmiş fəaliyyət evdə uşağın dərketmə, dil, sosial hərəkət və şəraitə, uyğunlaşma xüsusiyyətlərinin formalaşdırılması haqqında fikrə əsaslanır. İş prosesində bu mühitə valideyn – uşaq, ailənin digər üzvləri, eləcə də yaşlılar arasındakı qarşılıqlı münasibətlər tədqiqat və stimullaşdırma üçün imkanlar, qonşular tərəfindən göstərilən təsir daxildir. Burada proqramlar uşaqlarla ailədaxili münasibətlərin keyfiyyətcə yüksəldilməsinə yönəldilmişdir. Bu proqramların məqsədi valideynləri övladları ilə qarşılıqlı  münasibətlərin keyfiyyəti, tipi və məzmunu ilə bağlı bir sıra vərdişlərə təmin etməkdir ki,bunlar ümumi inkişafın sürətlənməsinə yardım etsin.

         Ailənin dəstəklənməsinə yönəlmiş fəaliyyət, ailəyə qüsurlu uşağı böyütməkdə verilən dəstəkdən ibarətdir. Ailənin dəstəklənməsi üçün hazırlanmış xidmətlərin ilkin məqsədi, uşağın inkişafı ilə bağlı müəyyən vərdişlərin öyrədilməsi deyil, ailəyə qüsurlu uşaqla bağlı qarşılaşdıqları çətinliklərin öhdəsindən gəlməkdə və onlara uyğunlaşmaqda kömək etməkdir.

         Erkən müdaxilə təhsilin gücləndirilməsi və ailənin dəstəklənməsi proqramları çox vaxt qarşılıqlı sürətdə bir – birini tamamlamır. Davranış problemləri ilə bağlı müəyyən vərdişlərin və təcrübələrin aşılanması təhsildə oluğu kimi, ailənin dəstəklənmə ehtiyacını da ödəyir.

          Ümumiyyətlə, erkən yaş dövrü üçün nəzərdə tutulmuş qayğı və təhsil ilə məşğul olan mütəxəssislər, anadan olandan 8 yaşınadək uşaqlara xidmət göstərirlər. Körpə uşaqlara (yaşı 36 aydan az olan) göstərilən xidmətlərə məktəbəqədər uşaqlara (36 aydan yuxarı) göstərilən xidmətlər arasında fərq qoyulmalıdır. Fərdilədiləşdirilmiş ailə xidmət planına əsasən aşağdakılar göstərilməlidir.

1. Uşağın fiziki, dərkedici, ünsiyyət, sosiol emosional və uyğunlaşma davranışlarında inkişafın hazırkı səviyyəsinin təsvir olunması:
2. Ailədə uşağın inkişafını gücləndirə biləcək imkanların, prioritetlərin və problemlərin təsviri:
3. Uşaq və ailənin məqsədləri üçün nəticələr, meyarlar, prosedurlar və hər şeyin vaxtlı – vaxtında həyata keçirilməsi.
4. Uşağın və ailənin ehtiyaclarına cavab verən vacib, erkən müdaxilə xidmətlərinin təsviri:
5. Xidmətlərin həyata keçirilmə vaxtı, intensivliyi və müddəti:
6. Lazımı xidmətləri əldə olunmasında ailələrə yardım edən xidmət koordinatorunun adı:
7. Körpə və təzə yeriməyə başlayan uşaqlar üçün nəzərdə tutulan xidmətlərdən məktəbəqədərki xidmətlərə keçid prosesində ,uşağa və ailəyə yardım etmək:
8. Erkən müdaxilənin həyata keçirildiyi təbii şəraitin (məsələn, ev, uşaq, qayğı mərkəzləri) təsviri:

           Bu vacib şəraitlər,ailəyə yönəlmiş erkən müdaxilə xidmətlərinə öhdəliyi əks etdirir.

           Uşağın  tam vəziyyətinin qiymətləndirilməsi əhatəli və hərtərəfli olmalıdır. Peşəkarların qiymətvermə prosesi valideynlərin bu prosesdən tələb etdiklərinə cavab verməlidir.

           Xüsusi ehtiyaclı uşaqların inklüziv təhsil sisteminə cəlb olunmuş valdeynləri,müəyyən hüquqlara malikdirlər:

• Valideyinin öz övladının təhsil müəssisəsi, müəllimi və uşağın təlim işinə cəlb olunmuş digər peşəkarlar haqqında məlumata malik olmaq hüququ vardır:
• Valideyn tədris müəssisəsinin, pedaqoqun və məktəbəqədər psixoloqun onun övladına münasibətdə hansı dərəcədə səy göstərmələri haqqında ətraflı şəkildə məlumatlandırılmalıdır:
• Valideynlər fərdi təlim planının inkişafına cəlb olunmalıdır:
• Valideynlər yetkinlik yaşına çatmayan övladları üçün təlim – tərbiyə müəssisəsini seçmək hüququna malikdirlər. İnklüziv təhsil metodikası haqqında valideyinə məlumat verilməlidir:
• Valideynlərin, öz övladlarının hüquqlarını müdafiə etmək, təhsil müəssisəsinin idarə edilməsində iştrak etmək hüququ vardır:

   Valideyinlərin öz hüquq və vəzifələrini bilmələri,tədris müəssisəsi ilə əməkdaşlığın inkişafına kömək edir.Bu işi daha da asanlaşdırmaq üçün cəmiyyətin üzərinə düşən əsas vəzifələrdən biri,onlara bacardıqları köməkliyi etməli,onlara hər işdə dəstək olunmalıdır.Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan insanlara motivasiya olmaq ən önəmli faktorlardan biridir.Əksi olduğu zaman,onların cəmiyyətə adaptasiyasi çətinləşər və ya ümumiyyətlə olmayıb özünəqapanma baş verə bilər.Özünəqapanmaların sonu isə çox zaman müxtəlif fobiyalara,hətta ölümə qədər aparıb çıxarda bilir.Bütün bunları nəzərə alıb ,xüsusi qayğıya ehtiyacı olanlara dəstək olub onlara sözün həqiqi mənasında qayğı göstərmək lazımdır.Məgər ,azdırmı xüsusi qayğılı uşaqlar sırasında olan xüsusi istedadlı uşaqlar?Bu istedadlarını üzə çıxarmaqda onlara mane olmağa,haqqımız varmı?Bəli,birinci elə məhz özümüzdən başlamalıyıq ki,bizdən sonrakı nəsillərə də örnək olaq.Və Məncə,birlik olub onlara həmişə kömək olmaq,dəstək olmaq borcumuzdur.Sağlam gələcək və sağlam cəmiyyət,gözəl Azərbaycan naminə biz birlikdə güclüyük!

 ADPU-nun nəzdində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kollecinin Ana dili və ədəbiyyat müəllimi Yaqut Şərifova